در قم نیز همانند سایر نواحی ایران، قالیبافی و تولید قالیهای پشمی از گذشتههای دور به صورت محدود رواج داشته ولی دارای طرح و نقش مستقلی نبودهاست.
بافندگان و تولیدکنندگان قمی با دخل و تصرف هنرمندانه در نقشههای سایر مناطق قالیبافی ایران محصولات جذاب و چشمنوازی را تولید میکنند که به سبب نقشههای زیبا، استفاده از ابریشم و بافت ریز و دقیق، در دوره زمانی کوتاهی شهرت جهانی یافته است.
از دیرباز، فرشبافی میان عشایر و روستاییان اطراف این شهر رواج داشت ولی سابقه شهریبافی آن حدود یک قرن است. در حال حاضر، فرشبافی یکی از شغلهای مهم اهالی شهر قم و روستاهای آن است و قالی و قالیچه های ابریشمی و پشمی مهمترین میزان صادرات این شهر را تشکیل می دهد.
ظرافت بافت، استفاده از مواد اوّلیه مرغوب، طرحهای زیبا و متنوع، و اندازههای متناسب و متوسط از ویژگیهای فرش این ناحیه است. فرش قم مرهون ذهنی بافیهای افراد ایل شاهسون ساکن در نواحی شهر و تلاش طراحان و رنگرزان و بافندگان هنرمند است.
طرح و نقش دست بافتههای قم عبارت است از:
– لچک ترنج با گلهای شاه عباسی ریز و درشت
– محرمات با رنگ آمیزی زیبا و متناسب
– محرابی در انواع آن
– شکارگاه
– خشتی و بوته
– گلریز
این نقوش از نقشه های کاشان و اصفهان پیروی میکند، ولی تغییرات اساسی در آنها دادهاند و همین تغییرات در طرحها سبک جدیدی را به نام سبک قم به وجود آورده است. فرش قم کوچک پارچه است و اغلب به شکل قالیچه و با خطوط اسلیمی گردان و با نقشه غلط به شیوه ابتکاری و زیبا بافته میشود.
این فرش ها ریزباف است و با گره متقارن و نامتقارن و با دو پود بافته می شود.
مهم ترین ماده اوّلیه بافت فرش، یعنی پشم، از کارخانه های ریسندگی محلی و اطراف شهر تأمین و ابریشم به شیوه خام از مناطق دیگر وارد میگردد، ولی عملیات تبدیل آن به نخ های چله و گل (نقش قالی) در محل انجام میشود.
فرش قم را از لحاظ مواد اوّلیه می توان به انواع زیر تقسیم کرد:
فرش پشمی و کرکی؛
فرش چله ابریشم و گل ابریشم؛
فرش تمام ابریشم.
رنگ مصرفی در فرش قم کرم روشن، لاکی روناسی، نخودی، بژ سیر و روشن، قهوهای، سرمهای، آبی در انواع آن، صورتی، خاکی، سبز یشمی در انواع آن، و مشکی است که با هماهنگی خاص و با استفاده از سایر رنگها به کار می رود. رنگ مصرفی در فرشها، به ویژه در فرشهای هنری با رج شمار بالا، گیاهی است اما استفاده از رنگهای صنعتی نیز متداول است.
نوع گرههای فرشهای دستباف قم از نوع بسیار ریز میباشد.
نوع چلهکشی و گرههای آن از نوع فارسی است.
رجشمار فرشهای قم نسبت به فرشهای دستباف مناطق دیگر، بسیار بالاتر است.
ریشههای این فرشها از یک سمت میباشد.
یکی از ویژگیهای بارز فرش قم این است که پودها و گرهها منظم و به ترتیب در کنار هم قرار گرفته است که مستلزم زمان و دقت بیشتر بافندگان است.
استفاده از پودهای ظریف و نازک یکی دیگر از مشخصات قالی قم است.
لازم به ذکر است در عین ظرافت در بافت، فرش قم از استحکام و دوام بالایی برخوردار است و جزء یکی از بهترین فرشهای دنیا به شمار میآید.