مرمت یا رفوگری فرش
مرمت فرش یا رفوگری چیست؟
نگهداری از فرش فراتر از نگهداری از وسایل خانه است زیرا فرش دستباف ایرانی به دلیل برخورداری از زیبایی خیره‌کننده و کیفیت بسیار بالا در جهان شهرت دارد. به‌طورکلی ایران را با فرش دستباف آن و فرش دستباف را با نام ایران می‌شناسند. علی‌رغم شهرت، اصالت و قدمت بالای این نوع از فرش‌ها بسیار اتفاق می‌افتد که فرش دچار آسیب‌دیدگی یا پارگی می‌شود. به دلیل ارزش بالای مادی و معنوی فرش‌ها که به دست هنرمندان، افراد بزرگ و زنان روستایی بافته می‌شوند رفوگری فرش امری رایج است تا فرش قیمتی و دارای ارزش معنوی حفظ شده و از بین نرود. ترمیم فرش باعث طولانی‌تر شدن عمر آن و بازیافتن زیبایی و جلای قبلی فرش است که منجر به کاربردی شدن و استفاده مجدد از آن در محیط نیز می‌شود. مرمت فرش اقدام حرفه‌ای است که فردی ماهر برای ترمیم فرش آسیب‌دیده و تبدیل آن به شکل نخست انجام می‌دهد.
پیشینه ی رفوگری
مرمت فرش از این نظر اهمیت دارد که هر چه فرش عمر بیشتری کند ارزش بیشتری پیدا می‌کند. عمر و ماندگاری از ویژگی‌های فرش دستباف محسوب می‌شوند. این نوع فرش‌ها نسبت به نمونه‌های دیگر، دارای عمر بیشتر و قابلیت بسیار بالاتر برای پاکیزگی و نظافت هستند. زیبایی فرش دستباف بر اثر پا خوردن، نور و شستشو افزایش پیدا می‌کند و چشم‌نوازی خود را از دست نمی‌دهد. این موضوع در فرش‌های رنگ‌شده با مواد طبیعی بیشتر قابل رویت است. همچنین ارزش مالی و هنری فرش‌های دستباف با گذشت زمان افزایش می‌یابد، در نتیجه ترمیم فرش و رفوگری آن این امکان را می‌دهد که فرش‌ها طول عمری بیشتر و ارزشی بالاتر داشته باشند.
فرش ایرانی همچون باغی پر نقش و نگار در میان هنرهای دستی جهان می‌درخشد.
باستان‌شناسان قالی«پازیریک» را قدیمی‌ترین فرش دنیا می‌دانند که قدمت آن به تقریبا دو هزار سال پیش باز‌می‌گردد. پازیریک یک اثر کاملا ایرانی است که هم‌اکنون در موزه آرمیتاژ کشور روسیه نگهداری می‌شود. این فرش قدیمی‌ترین فرش باقی‌مانده متعلق به ۵۰۰ سال پیش از میلاد است و احتمال می‌رود بافت و ترمیم فرش صد سال پیش از این نیز انجام شده باشد. مرمت فرش روشی است که با استفاده از آن می‌تواند فرش‌ها را برای مدتی طولانی نگهداری کرد، ترمیم فرش به شیوه رفوگری همزمان با فرش بافی به وجود آمده است ولی زمان دقیقی برای انجام روش‌های مختلف رفوگری مشخص نشده است.
مرمت فرش یا رفوگری
ترمیم فرش برای برطرف کردن کجی، پارگی، پوسیدگی، سوختگی و آسیب‌دیدگی فرش انجام می‌شود. برای تعمیر فرش و رفع عیوب جزئی آن از ریشه بافی، شیرازه دوزی، رفوگری و رفع چروکیدگی استفاده می‌شود و ترمیم عیوب گسترده‌تر مانند پوسیدگی و سوختگی با استفاده از روش‌های مرمت فرش انجام می‌شود.
رج به رج و پود به پود فرش‌های ایرانی، حاصل تلاش هنرمندان خوش‌ذوق این مرز و بوم است؛ بنابراین حفظ و نگهداری و ترمیم فرش در صورت آسیب دیدن، نگهداری از هنر و تاریخ محسوب می‌شود. ترمیم فرش یعنی بر طرف کردن عیوب فرش برای عرضه آن. در بسیاری از مواقع فرش پوسیده، سوخته و آسیب‌دیده رفوگری شده و در موزه‌ها به نمایش در می‌آید زیرا ارزش فرش رفوگری شده که دارای قدمتی طولانی است از نظر مادی و معنوی بسیار بیشتر از فرش رفو نشده و دارای ایراد است.
مرمت فرش چطور انجام می‌شود؟
برای مرمت فرش به وسایلی از جمله چاقوی بافت، نخ و سوزن، درفش، موم، انبردست، کلاف‌های هم‌جنس فرش و انگشتانه نیاز است. در رفوگری فرش ابتدا فرش شسته شده و سپس گره‌های آسیب‌دیده باقی‌مانده با سوزن و درفش از فرش جدا می‌شود. اگر بخش آسیب‌دیده بزرگ باشد آن را در قاب چوبی قرار داده و سپس تارکشی و گره‌زنی انجام می‌شود تا فرش به حالت قبلی خود باز گردد. برای رفع پیچ‌خوردگی و چروک، فرش را با نوارهایی از پشت محکم کرده و فرش را به حالت استاندارد باز می‌گردانند.
هر نوع آسیب‌دیدگی که به پرزها، چله یا پودهای فرش آسیب بزند مانند دررفتگی، پوسیدگی، فرسودگی، بیدزدگی، پارگی، سوختگی و رنگ‌پریدگی نیاز به ترمیم به شیوه مناسب خود دارد. برای دررفتگی چله و آسیب عمیق به پودها روش‌های تخصصی‌تری وجود دارد ولی آسیب دیدن پرزها با گره زدن مجدد رفع می‌شود.
مزایا و معایب مرمت فرش
رفوی فرش و مرمت آن باعث می‌شود فرشی که در حال نابودی و از بین رفتن است احیا شده و نه تنها ارزش مادی آن باز گردانده می‌شود بلکه ارزش معنوی و تاریخی و هنری آن نیز حفظ و نگهداری شود.
فرش هنر دست است و حفظ انواع و طرح‌های قدیمی آن بخشی از فرآیند حفظ تاریخ هنر ایران محسوب می‌شود.
گاهی هزینه‌های رفوگری فرش بسیار بالا است و ممکن است به نظر افراد این موضوع مقرون به صرفه نباشد، رفو به شیوه‌های سطحی مانند رنگ‌آمیزی با ماژیک موقت است و دوباره رنگ‌پریدگی پیدا می‌گردد.
ترمیم فرش ممکن است باعث شود ارزش حقیقی فرش کمتر شود. فرش دستباف ترمیم نشده ارزش بالاتری دارد. این عمل همچون بازسازی سایر اشیا تاریخی و هنری ارزشمند است و فعالیتی هنری، پژوهشی و در حوزه میراث فرهنگی تلقی می‌گردد.
